Қазақ халқының тағдыры – желмен ұшқан жапырақтай емес, желмен де үзілмейтін тамыры терең бәйтеректей. ХХ ғасырдағы аумалы-төкпелі заман қазақты бір-бірінен жырақтатып жіберді. Бірі – Алтай асып Моңғолияға жетсе, бірі – Жетісудан Қытайға өтті, тағы бірі – Түркияға, Иранға, Ауғанстанға қоныс аударды.
Қазақтың шетке таралуы – таңдау емес, тарихтың тегеуріні еді.
1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісі кезінде де, 1930-жылдардағы ашаршылықта да мыңдаған отбасы шекара асуға мәжбүр болды. «Жер – ырыс, ел – тыныс» десек те, сол кезде тынысы тарылған халық Алтай мен Гималайға дейін барып тұрақтады. Бірақ олар қайда барса да, қазақ болып қалды. Домбыраның үні, бесік жыры мен жеті қазына жөніндегі ұғым – олардың рухани паспортындай болды.
Тарихтың бұл үзігі бүгінгі қандастар тағдырын түсіну үшін маңызды. Өйткені қазіргі Қазақстанға оралып жатқан қандастар – кездейсоқ көштің емес, ғасырлық сағыныштың иелері.
Бүгінгі таңда Моңғолиядан келген ағайын мал шаруашылығының бай тәжірибесін ала келсе, Қытайдағы қазақтар қолөнер мен кәсіпкерлікті дамытып отыр. Өзбекстаннан оралғандар – тіл мен дәстүрге берік, Түркиядағы қазақтар – заманауи білім мен шетел тәжірибесін алып келеді. Бұлардың бәрі Қазақстан қоғамының ажырамас бір бөлігіне айналды.
Қандастардың елге келуі – тек демографиялық өзгеріс емес, тарихтың қайта толықтыруы. Бір кездері тағдыр айырған қазақты уақыт қайта табыстырып отыр. Бұл – «қазақтың тамыры қайда да терең» деген сөздің айғағы.
Әрине, бейімделу, құжат рәсімдеу, жұмыс табу сияқты кедергілер бар. Бірақ атажұртқа келген қандасты туған жер жатсынбайды. Өйткені қазақта «Қандасқа – қоныс, бауырға – таяныс» деген түсінік бар.
Қандастар – ұлттың жоғын түгендеп, тарихтың жарасын жамап тұрған ерекше күш. Олардың әр қадамы – ғасырлар бойғы сағынышты басқан қадам, ұлттық тұтастыққа жасалған қадам. Қазақстанның келешек келбеті дәл осы тарихын ұмытпаған, тамырына оралған қандастармен бірге жарқындай түспек.
Автор: Дузелбай Шуглабану